Duża wysokość jest definiowana jako położenie powyżej 1500 m n.p.m. Człowiek zaczyna odczuwać dyskomfort związany z wysokością w miejscu położonym na 2500-3000 m n.p.m.
Wraz ze wzrostem wysokości spada ciśnienie atmosferyczne a zależność ta ma charakter logarytmiczny. Na wysokości około 5800 m n.p.m. osiąga wartość połowy tej z poziomu morza, a na wysokości szczytu Mt. Everest około jednej trzeciej. Ciśnienie atmosferyczne zależy również od szerokości geograficznej i jest mniejsze na dużych szerokościach/góry położone bliżej biegunów są wyższe „ciśnieniowo”. Znaczący jest też wpływ temperatury (tak naprawdę dla zmian ciśnienia wraz z wysokością najważniejszy), dlatego zimą i nocą ciśnienie spada, co może wiązać się np. z „podejściem” nawet o 200 m w czasie noclegu. Spadkowi ciśnienia barometrycznego odpowiada spadek ciśnienia parcjalnego tlenu, które jest głównym czynnikiem wywołującym hipoksję (niedotlenienie)– główną składową patofizjologi choroby wysokościowej/górskiej.
Wraz ze wzrostem wysokości spada temperatura powietrza – o około 6,5°C na każde 1000 m. Wiąże się to również ze spadkiem wilgotności powietrza, oraz powyżej linii wiecznego śniegu z brakiem, innej niż zamarznięta, wody. Natomiast rośnie ekspozycja na ultrafiolet – o około 4% na każde 300 m
Na dużej wysokości istnieje stały niedający się usunąć niedobór tlenu niezbędnego np. mięśniom do pracy, jelit. Mamy więc na wysokości człowieka zmęczonego.
Za możliwość przebywania na dużej wysokości odpowiada szereg fizjologicznych przystosowań (można je łącznie nazwać aklimatyzacją). Najważniejszym z nich jest zwiększenie wymiany gazowej w płucach przez zwiększenie wentylacji minutowej (pogłębienie i przyspieszenie oddechów). W bardzo dużym uproszczeniu takie „przyspieszenie oddychania” ma skutki dobroczynne – gwarantuje zwiększony dowóz tlenu do tkanek, ale i negatywne – zaburza gospodarkę kwasowo-zasadową naszego organizmu. Prawdopodobnie to jest bezpośrednią przyczyna dolegliwości na dużych wysokościach – bólu głowy, zaburzenia struktury snu itd. Mamy więc na wysokości człowieka niewyspanego i źle czującego się. Aklimatyzuje się oczywiście nasz układ krążenia, krwiotwórczy, nerki – jest to skomplikowany wieloetapowy proces fizjologiczny.
Powietrze na dużej wysokości jest suche. Każdorazowe nawilżanie tego powietrza przy dodatkowo, przyspieszonym oddechu wiąże się z utratą wody. Ta suchość powietrza i duża ekspozycja na słońce zwiększa też utratę wody i soli z potem (często z racji niskich temperatur powietrza wcale nie odczuwamy tego nadmiernego pocenia się). Opisane powyej niedotlenienie (tu akurat przewlekłe niedotlenienie przewodu pokarmowego) prowadzi do utraty apetytu i chęci picia – mniej pijemy. Zwiększa się diureza, co objawia się wzrostem częstości oddawania moczu. Co gorsza woda z lodowców/śniegu jest prawie „destylowana” picie jej bez odpowiedniego przygotowania dodatkowo pozbawia nas soli. Woda jest wreszcie trudno dostępna bo wymaga czaso- i paliwochłonnego procesu. Mamy więc na wysokości człowieka odwodnionego
O chorobie górskiej:
O chorobie górskiej (ang. Acut Mountain Sickness – AMS) mówimy gdy u osoby przebywającej na dużej wysokości (generalnie powyżej 2500 m n.p.m. występuje BÓL GŁOWY i co najmniej jeden z dodatkowych objawów:
- utrata apetytu, nudności, wymioty
- osłabienie
- zawroty głowy
- bezsenność
Sam mechanizm powstawania choroby górskiej nie jest wyjaśniony. Postuluje się występowanie obrzęku tkanek mózgu o niewielkim nasileniu, spowodowanego niedotlenieniem. Na występujące objawy może też mieć wpływ niedotlenienie tkanek innych narządów – jelit, wątroby, nerek.
Choroba górska wiąże się z powikłaniami o dużej śmiertelności – obrzękiem mózgu spowodowanym dużą wysokością i obrzękiem płuc spowodowanym dużą wysokością.
ZŁOTE ZASADY
- czujesz się źle na wysokości – jest to AMS (dopóki nie udowodniono inaczej)
- masz objawy AMS – nie podchodź!
- jeżeli czujesz się coraz gorzej zacznij natychmiast schodzić!
Kluczowa sprawą jest zapobieganie wystąpieniu i nasilaniu się objawów choroby górskiej. Najważniejsza jest odpowiednia technika nabierania wysokość [patrz ramka obok]. Należy zachować odpowiednie tempo pokonywania przewyższeń. Bardzo ułatwiają aklimatyzację dni, w których podchodzi się wysoko a śpi na wysokości, na której nie ma się objawów AMS.
AKLIMATYZACJA – TAK PODCHODŹ!!
- Prześpij jedną noc poniżej 3000 m n.p.m.
- W ciągu dnia pokonuj nie więcej niż 300-500 m przewyższenia
- Co każde 1000 m spędzaj dwie noc w tym samym miejscu
- Wspinaj się wysoko, śpij nisko
- Pij dużo (3-5l/24h) płynów nawadniających
U niektórych osób zaleca się profilaktykę farmakologiczną:
- u osób narażonych nagłą zmianę wysokości – osoby lądujące w miastach położonych powyżej 3000 m, konieczność pokonania dużych przewyższeń w krótkim czasie
- u osób u których w przeszłości wystąpiła AMS
Elementem profilaktyki /poprawy procesu aklimatyzacji/ u kobiet jest również przyjmowani preparatów żelaza, które należy rozpocząć na miesiąc przed wyjazdem i kontynuować podczas przebywania na dużej wysokości w dawce odpowiadającej około 80-100 mg Fe+2 (np. Terdyferon 1 tabl./dzień).
Postuluje się również pozytywny wpływ preparatów zawierających kofeinę, kokę, wyciągi z Ginkgo biloba.
Leczenie
 |
| Schemat postępowania w przypadku choroby wysokościowej |
Podstawą leczenia AMS jest odpoczynek, dobre nawodnienie (patrz O odwodnieniu) i preparaty Paracetamolu oraz:
- Acetazolamid 250mg co 12h do ustąpienia objawów; lek przyspiesza aklimatyzację, znosi występowanie cyklicznych oddechów w nocy, stosunkowo powoli znosi objawy AMS; brak objawów u osoby przyjmującej Acetazolamid uprawnia ją do podjęcia dalszej wędrówki w górę; ma dużo działań ubocznych (najczęstsze to niegroźne parestezje – mrowienia kończyn); kluczową sprawą jest odpowiednie uzupełnianie płynów podczas terapii tym lekiem
- Deksametazon 4 mg co 6h przez 24h; lek nie przyspiesza aklimatyzacji!; bardzo szybko znosi objawy AMS; nigdy nie należy podchodzić biorąc Deksametazon, gdyż lek daje złudne poczucie bezpieczeństwa (znosi objawy nie działając przyczynowo); raczej w powikłaniach AMS; ma mało działań ubocznych;
Wystąpienie u osoby z AMS: zaburzeń świadomości (splątanie, brak zdolności do logicznego myślenia), zaburzeń zachowania (drażliwość, letarg), zaburzeń koordynacji ruchów (chwiejny chód) sugeruje obrzęk mózgu (ang. High Altitude Cerebral Edema – HACE). Postępowaniem w HACE jest:
- niezwłoczne rozpoczęcie schodzenia w dół (500-1000m)
- podanie Deksametazonu: pierwsza dawka 6 mg, a później 4 mg co 6h.
- leczenie tlenem
- leczenie w komorze hiperbarycznej
Wystąpienie w osoby z AMS: nasilającego się zmęczenia, duszności podczas spoczynku, kaszlu z odkrztuszaniem krwistej (różowa) wydzieliny, sinicy, bólu w klatce piersiowej, uczucia ciężaru w klatce piersiowej sugeruje wystąpienie obrzęku płuc (ang. High Altitude Pulmonary Edema – HAPE). Postępowaniem w HAPE jest:
- niezwłoczne rozpoczęcie schodzenia w dół (500-1000m)
- podanie Nifedypiny: pierwsza dawka 10 mg, a później 10 – 20mg co 6h.
- podanie Sildenafilu
- leczenie tlenem
- leczenie w komorze hiperbarycznej
Przenośna komora hiperbaryczna (ang. portable hyperbaric chambers) to szczelny worek mieszczący człowieka zaopatrzony w ręczną pompę przy pomocy której można uzyskać wewnątrz podwyższone ciśnienie. Komory takie ważą 8-10kg. Uzyskuj się w nich ciśnienia rzędu 100 mmHg co jest równo cenne zejściu o 2000 m w dół. Podstawowy protokół obejmuje włożenie dobrze zaizolowanego (śpiwór!) poszkodowanego na jedną godzinę (1h) do komory. Więcej informacji patrz strony producentów: Chinook Medical Gear (www.chinookmed.com), Himalayan Medical Supplies (www.treksafe.com.au )
Bibliografia:
The High Altitude Medicine Guide http://www.high-altitude-medicine.com/
