Wypadek

Co zrobić, gdy już coś się stanie? W teorii jesteśmy zobowiązani do postępowania zgodnie z zasadami “pierwszej pomocy”, a więc wezwania służb ratowniczych i zabezpieczenia poszkodowanego. Na pewno to podejście w krajach o dużej dostępności do służb ratowniczych i służb medycznych jest właściwe. Przy takim założeniu umiejętności, które powinniśmy posiąść to:  

1. zasady resuscytacji krążeniowo-oddechowej (BLS)
2. zasady zabezpieczania poszkodowanego przed działaniem czynników uszkadzających
3. zasady tamowania krwawień i krwotoków

Taka jest teoria. W praktyce nawet w warunkach polskich gór czas oczekiwania na pomoc może być liczony w godzinach. A na wyjazdach w dalsze regiony po prostu jesteśmy zdani tylko na siebie.

CZAS START  
Najważniejsze jest postępowanie zgodnie ze schematem. Zawsze i wszędzie, w każdej sytuacji i warunkach! Schemat trzeba mieć przemyślany i przećwiczony przed tym jak wypadek się zdarzy! Ideą tego schematu jest nieprzerwane prowadzenie przez osobę najbardziej doświadczoną (zarządzającego w sytuacji kryzysowej kierownika) oceny kolejnych czynników. 

 

Ogólny schemat postępowania przy wypadku.Na podstawie: J.E. Campbella Basic Trauma Life Support dla paramedyków i ratowników medycznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2006.

Podczas oceny możemy stwierdzić zaistnienie zagrożeń kluczowych co uprawnia i zmusza nas do przerwania ścieżki oceny i przejścia do ścieżki czynności zabezpieczających bądź leczniczych.

Usuniecie przyczyny przerwania oceny (zażegnanie zagrożenia kluczowego) lub wdrożenie pełnego postępowania koniecznego do osunięcia takiej przyczyny uprawnia i zmusza nas do powrotu na ścieżkę oceny poszkodowanego. W praktyce jeżeli w akcji ratowniczej uczestniczy jedna osoba to jest ona zmuszona do każdorazowego przerwania oceny w przypadku zagrożenia kluczowego, przystąpienia do czynności zabezpieczających i leczniczych i powrotu w przypadku zażegnania tego zagrożenia. W czasie akcji ratowniczej w której jest wielu ratujących prowadzący akcje możne tylko zlecać wdrożenie procedur usuwających takie zagrożenie samemu kontynuując ocenę.

Ocena miejsca zdarzenia

STOP! = Sit, Think, Observe and Plan! Zdarzył się wypadek. Przed Tobą najważniejsze sekundy. Nie panikuj, nie rzucaj się do pomocy bez sensu. Zatrzymaj się! Zmuś się do opanowani emocji i przemyśl zaistniałą sytuacje. Pamiętaj to zdecydowanie najważniejszy etap postępowania ratunkowego! Do zastanawiania się nad składowymi „Oceny miejsca zdarzenia” będziesz wracał podczas akcji ratunkowej wielokrotnie wraz z napływającymi danymi w trakcie rozwoju akcji ratunkowej. Nigdy nie zapomnij, że to właściwa ocena miejsca zdarzenia jest najważniejsza.  

Oceń bezpieczeństwo.

Istnieje duże prawdopodobieństwo, że Ty lub pozostali uczestnicy jesteście zagrożeni. Do wypadków najczęściej dochodzi w miejscach niebezpiecznych – Wy też się w tym miejscu znajdujecie. Najpierw musisz zabezpieczyć grupę i siebie. Aż do momentu, w którym nie stwierdzisz, że wszyscy są bezpieczni, poszkodowany jest nieważny. Wyszczególnij zagrożenia obiektywne i subiektywne występujące w danej chwili. Zaistnienie takiego zagrożenia będzie zdarzeniem kluczowym ze schematu. Zastanów się jak możesz zredukować ich wpływ na siebie i pozostałych uczestników zdarzenia. Wdróż konieczne postępowanie!
Oceń zasoby swojej grupy. Zastanów się jak liczna jest grupa, jaka jest sprawność fizyczna poszczególnych uczestników i ich forma psychofizyczna w danym momencie doświadczenie „górskie” i dodatkowe umiejętności. Jakim sprzętem dysponujecie? Czy dysponujecie jedzeniem i napojami? Wnioski z tych rozważań musisz dołączyć do oceny bezpieczeństwa miejsca zdarzenia (to dzięki tej ocenie wyszczególnisz zagrożenia subiektywne). Będą one ważne na każdym etapie zastanawiania się nad możliwością przeprowadzenia danego postępowania.

Oceń liczbę poszkodowanych.

Pamiętaj, że wbrew pierwszemu wrażeniu poszkodowanych może być więcej. Pamiętaj również, że w trakcie prowadzenia akcji ratunkowej mogą pojawić się kolejni poszkodowani.

Zastanów się nad wezwaniem pomocy.

Czy wezwać pomoc? Po pierwsze musimy ocenić czy istotnie potrzebna jest nam pomoc fachowa. Sprawa z reguły nie jest skomplikowana – taka konieczność wynika ze stosowanego schematu np. BLS (à) lub z prostego stwierdzenia na dowolnym etapie oceny, że osoba poszkodowana będzie potrzebowała pomocy lekarskiej i nie jesteśmy w stanie wyraźnie powiedzieć w jakiej perspektywie czasowej. Mówiąc ogólniej, kiedy (i) nie wiemy co robić, (ii) nie wiemy jak może wyglądać stan poszkodowanego w przyszłości (iii) wiemy, że stan poszkodowanego bez interwencji lekarskiej się nie poprawi lub pogorszy, potrzebujemy pomocy. Po drugie musimy określić możliwość wezwania pomocy. Możemy sobie wyobrazić kilka sytuacji: (i) istnieje możliwość natychmiastowego zdalnego zgłoszenia (telefonicznie, droga radiową) zapotrzebowania na pomoc fachową (służby ratownicze, służba medyczne) (ii) istnieje możliwość wezwania pomocy fachowej przy pomocy posłańca; czas wezwania daje się przewidzieć, (iii) nie istnieje możliwość powiadomienia służb ratowniczych lub nie da się przewidzieć ile to zajmie czasu.
Pamiętaj, że wzywanie pomocy przez posłańca wiąże się z uszczupleniem zasobów Twojej grupy – dysponujesz mniejszą liczbą 'ratowników' (ich siły fizycznej, wiedzy i doświadczenia) i sprzętu (jedzenia, picia itd.), który będą musieli ze sobą zabrać.

Ocena wstępna

Podejdź do poszkodowanego od przodu, tak by nie musiał odwracać głowy. Jeżeli podejrzewasz uraz głowy i kręgosłupa pozostałe czynności wykonuj po wstępnej stabilizacji głowy i kręgosłupa szyjnego (np. uchwyć pewnie rękoma głowę, ściśnij lekko głowę poszkodowanego kolanami klęcząc za nim). Zapytaj się o jego stan. Oceń reakcję. Czy odpowiada, czy jego reakcja jest adekwatna do sytuacji. Czy w ogóle reaguje na głos, czy dotknięcie.
Oceń drożność dróg oddechowych. Jeżeli chory nie mówi lub jest nieprzytomny , należy ocenić drożność dróg oddechowych. Postępuj zgodnie ze schematem BLS (à). Jeśli podejrzewasz uraz kręgosłupa i potrafisz możesz zastosować alternatywną metodę udrażniania dróg oddechowych poprzez wysunięcie żuchwy [ryc. 10]. Oceń oddech. Bezdech zmusza nas do przystąpienia zgodnie ze schematem BLS (à) do czynności resuscytacyjnych. Jeżeli stwierdzasz chrapanie, świsty, kaszel krztuszenie się przystąp do udrażnia dróg oddechowych. Popraw zastosowane rękoczyny udrażniające drogi oddechowe. Postępuj jak przy zachłyśnięciu. Sprawdź częstość i objętość oddechów. Prawidłowa częstość oddychania dorosłego to: 12-20 oddechów/minutę. Przy każdym oddechu powinien być widoczny symetryczny ruch klatki piersiowej.

1. Oceń świadomość [AVPU]
   
1. przytomny+adekwatne zachowanie
   
2. reakcja na głos  
3. odpowiedź na ból
   
4. brak reakcji
   
2. Oddech
   
1. regularność
   
2. głębokość
   
3. częstotliwość
   
3. Krążenie
   
1. tętno – częstotliwość
   
2. krwawienia/krwotoki
   
3. skóra/śluzówki

Szybki badanie urazowe

To schemat badania całego ciała. Polega na dokładnym obejrzeniu i dotknięciu po kolei wszystkich partii ciała. Obejrzyj i dotknij! Zacznij od głowy i szyi czy są widoczne rany, obrzęk, czy obrys czaszki i szyi jest symetryczny, jak wyglądają źrenice. Oceń klatkę piersiową – obecność ran, symetryczność ruchów oddechowych , czy stwierdza się patologiczną ruchomość, bolesność. Obejrzyj i dotknij brzucha - czy widzisz rany, czy brzuch jest miękki. Oceń Miednicę, kończyny dolne i górne oceń obecność ran, patologicznej ruchomości bolesności.  

Po zakończeniu oceny całego ciała przystąp do zabezpieczania obrażeń w tej samej kolejności.

Badanie nieprzerwane z schemacie BTLS:

1. głowa

2. szyja

3. obręcz barkowa

4. klatka piersiowa

5. brzuch

6. obręcz miednicza

7. kończyny dolne, od uda do stóp

8. koniczyny górne, od ramienia do dłoni

lub badanie miejscowe

Jeżeli na podstawie mechanizmu urazu i ogólnego wrażenia masz pewność że uraz jest tylko zlokalizowany zajmij się oceną miejsca urazu. Wdróż konieczne postępowanie .

 

Podsumowanie kolejności działać z poszkodowanym

Ewakuacja/transport/pomoc

Decyzja o transporcie/wezwaniu pomocy

Doszliśmy do wniosku że poszkodowany nie może się poruszać. I co dalej? Możliwości są dwie albo dotransportujecie go do 'cywilizacji'' sami albo zrobi to ktoś za Was. Decyzja o podjęciu decyzji transportować poszkodowanego czy wzywać i czekać na pomoc może być bardzo trudna.

Pchać do postanowienia o transporcie (podejmij transport) będzie nas:

1. trudne wezwanie pomocy – sytuacja gdy poinformowanie pomocy fachowej wymagałoby wielu godzin czy dni; kiedy zmuszałoby grupę do rozdzielenia i mogłoby wiązać się z ryzykiem dla pozostałych uczestników.
2. wolne dotarcie pomocy – sytuacja gdy na pomoc trzeba czekać wiele godzin czy dni, kiedy dotarcie pomocy wcale nie jest pewne
3. bezpieczny transport – sytuacja gdy sam transport nie niesie dodatkowych zagrożeń dla poszkodowanego czy pozostałych uczestników
4. łatwość organizacji transportu – sytuacja gdy dysponujemy odpowiednimi umiejętnościami, sprzętem i siłami do organizacji transportu.

Pchać do postanowienia o wezwaniu pomocy i oczekiwaniu (czekaj):

1. łatwe wezwanie pomocy – sytuacja gdy możemy wezwać pomoc zdalnie lub w szybki i bezpieczny sposób przez posłańca
2. szybkie dotarcie pomocy – sytuacja w której wiemy że na danym terenie istnieją wykwalifikowane służby ratownicze dysponujące odpowiednimi środkami transportu (np. helikopterem)
3. niebezpieczeństwo transportu – sytuacja, w której transport improwizowany stwarzałby dodatkowe zagrożenia zwłaszcza dla poszkodowanego np. w przypadku uszkodzenia kręgosłupa gdy bez profesjonalnych noszach nie będziemy mogli zapewnić odpowiedniej stabilizacji kręgosłupa
4. trudność organizacji transportu – sytuacja gdy nie dysponujemy odpowiednimi umiejętnościami, sprzętem i siłami do organizacji transportu.

Najłatwiej oczywiście analizować sytuacje skrajne. Dla grupy 20 osiłków niesienie 48 kilogramowej filigranowej dziewczyny ze złamaną nogą przy możliwości wykonania noszy z np. z gałęzi nie będzie przedstawiać żadnego problemu i oczekiwanie na pomoc w lesie 5 km od szosy będzie całkowicie nieuzasadnione. Z drugiej strony wyniesienie chłopaka (ze złamaną nogą) o wadze 90 kilogramowego z niedostępnej doliny w Ałtaju przez parę towarzyszących mu osób (chłopaka i dziewczynę) będzie przedsięwzięciem całkowicie niemożliwym. I dalej ruszanie osoby po wypadku w którym podejrzewamy uszkodzenie kręgosłupa na stoku narciarskim nad Wierchomlą było by nieuzasadnione.
W rzeczywistości sytuacje wypadku zawsze będą złożone. Za każdym razem czeka nas intelektualna przepychanka możliwa po wnikliwej ocenie wszystkich 'za i przeciw'.